Taalkundige vaardigheden

 

TRANSCRIPTIEWIJZER

 

Jeroen Wiedenhof, 2018

LIAS/LUCL, Universiteit Leiden

Index

1. Taalgegevens
2. Andere gegevens
3. Voorbeelden
4. Oefeningen
5. Nog meer oefeningen

Andere taalkundige vaardigheden

1. Taalgegevens

Taalkundige teksten zijn een vorm van meta-taal: taal over taal. Daarin worden vaak voorbeelden geciteerd:

      Norman (1988: 92) 

Bij zulke voorbeelden moeten verschillende soorten gegevens goed uit elkaar gehouden worden. Daarom worden ze elk op en andere manier getranscribeerd.

Conventies voor het transcriberen zijn niet alleen handig omdat je daarmee verschillende soorten taalgegevens kunt onderscheiden. In een taalkundige tekst dienen ze ook om deze gegevens beter te onderscheiden van de bespreking ervan in de tekst. Kijk maar:

Zonder conventies voor het transcriberen   In taalkundige transcriptie

Je kunt in plaats van maar ook doch gebruiken. Ze betekenen allebei echter, maar doch klinkt stijver, en maar kan ook slechts betekenen.

 

Je kunt in plaats van maar ook doch gebruiken. Ze betekenen allebei 'echter', maar doch klinkt stijver, en maar kan ook 'slechts' betekenen.

De basisprincipes zijn hieronder samengevat.

Talige eenheden kun je op verschillende niveaus van precisie transcriberen.

We onderscheiden er hier twee: een strikte en een vrije variant. De vrije variant wordt het meest gebruikt.

a. Strikt

Taalgegeven & transcriptie   Voorbeelden

Een referent (voorwerp van verwijzing) wordt zonder speciale conventies weergegeven in een gangbare spelling.

 

kin, gewoon, pret

Een uitspraak (fonetische realisatie) wordt tussen vierkante haken getranscribeerd.

Een van de meest gangbare spellingen hiervoor is die van het Internationale Fonetische Alfabet, het IPA (hier te zien en te horen).

Dit is ook de spelling die in deze handleiding wordt gehanteerd.

 

[kIn], [χəwɑun], [ɣəwoun], [pʀɛt], [prɛt], [pɹɛt]

Een vorm (fonologische realiteit) wordt tussen slashes getranscribeerd.

Het kan verwarrend zijn dat de lettersymbolen die voorkomen in de transcriptie van vormen IPA-symbolen kunnen bevatten, net zoals in de transcriptie van uitspraak (zien boven). Toch worden ze anders gebruikt.

Fonologische vorm wordt altijd vastgesteld per taal, of per dialect. Elk lettersymbool geeft een foneem weer, en je bent als schrijver vrij om hierin je eigen keuzes te maken – zolang je die keuzes expliciet maakt voor je lezer.

Voor deze transcriptie van vormen is vooraf een foneemanalyse vereist van de taal of het dialect waarover je schrijft.

 

/kIn]/, /gəwon/, /prɛt/

Een betekenis (semantische realiteit) wordt tussen enkele aanhalingstekens getranscribeerd in een gangbare spelling.

Ter onderscheiding van citaten kunnen betekenissen tussen enkele aanhalingstekens en citaten tussen dubbele aanhalingstekens worden geplaatst.

Deze conventie komt ook andersom voor: sommige auteurs schrijven citaten liever tussen enkele aanhalingstekens, en betekenissen tussen dubbele aanhalingstekens.

 

'kin', 'gewoon', 'pret'

Een taalteken (signe, d.w.z. vorm en betekenis als twee-eenheid) wordt cursief getranscribeerd in een gangbare spelling.

Dit is de meest gebruikelijke manier om woorden, woordgroepen en zinnen uit een gegeven taal te citeren.

In handschrift wordt cursivering genoteerd als onderstreping.

 

kin, gewoon, pret

, ,

b. Vrij

Minder strikt, maar meer gebruikelijk is het om vormen net zo te transcriberen als taaltekens: kin, gewoon, pret.

Het voordeel hiervan is dat er geen fonologische analyse nodig is om vormen weer te geven: ze worden geschreven in een gangbare spelling en gecursiveerd (c.q. onderstreept) .

Het nadeel is dat deze transcriptie het onderscheid tussen vorm en taalteken niet kan weergegeven.

2. Andere gegevens

Naast eenheden uit de taal komen ook de volgende soorten gegevens vaak voor in taalkundige teksten.

Gegeven, transcriptie   Voorbeelden

Een citaat (letterlijke weergave van een andere tekst) wordt tussen aanhalingstekens geplaatst.

Ter onderscheiding van de transcriptie van betekenissen kunnen voor citaten dubbele aanhalingstekens en voor betekenissen enkele aanhalingstekens worden gebruikt.

Zie voor andere citeer-conventies de Schrijfwijzer.

 

Volgens het voorwoord van de Bloomsbury English dictionary (2004: x) weerspiegelt het werk "the richness and diversity of the many varieties of English encountered in daily life".

In de conclusie van Progress in language benadrukt Jespersen de verbanden tussen emotionele kreten en taalgebruik. Over de chronologie had hij geen enkele twijfel: "Men sang out their feelings long before they were able to speak their thoughts" (1894, 1992: 360).

Wijzigingen en aanvullingen in citaten worden aangeduid met vierkante haken.

Een weggelaten stuk wordt aangegeven met drie puntjes tussen vierkante haken. Zie voor details de Schrijfwijzer.

(Vierkante haken worden daarnaast gebruikt voor fonetische transcripties: zie daarvoor de bovenstaande voorbeelden.)
 

Lyons (1977: 503) beweert dat "[e]very statement that can be made by uttering a simple sentence expresses a proposition, which, if it is informative [...], provides the answer to either an explicit or an implicit question".

Li (1981: 57) stelt dat "to use an RVC [resultative verb compound], the agent must have initiated the primary action referred to by the compound [d.w.z. de betekenis van het eerste element], while the use of néng 'can' only suggests the possibility of initiating the action".

Een grafische vorm (orthografische realiteit) wordt tussen vishaken getranscribeerd.

 

In het geschreven Duits van Zwitserland is <ß> al sinds jaar en dag verdrongen door <ss>.

In de Rueb-spelling van het Haags geeft de <E> zowel de klinker /ɛ/ als de klinker /ə/ weer, zoals in <MAUDEL> 'model', <DE HAAG> 'Den Haag' en <ENKELT> 'slechts'.

3. Voorbeelden

De volgende zinnen illustreren elk een of meerdere conventies uit de voorafgaande lijst. Voor talige eenheden wordt de meest gebruikelijke, vrije transcriptie gebruikt.

1.  Met baard wordt niet naar haar op de bovenlip, maar naar haar op de kin verwezen.

2.  Voor als kun je ook indien zeggen; ze betekenen allebei 'in het geval dat', maar indien wordt in meer formele contexten gebruikt.

3.  In het Frans betekent livre 'boek' als het mannelijk is en 'pond' als het vrouwelijk is: Un livre contient des lettres et des mots. 'Een boek bevat letters en woorden.'; Une livre contient 3500 kilocalories. 'Een pond bevat 3500 kilocalorieën.'.

4.  Bij de uitspraak van de klinker [I] van bit komt de tong minder hoog dan bij de klinker [i] van biet.

5.  In het Finse Menen metsään. 'Ik ga het bos in.' wordt voor metsään 'het bos in' de illatieve naamval van metsä 'bos' gebruikt.

6.  Chinese volwassenen kunnen onder elkaar spreken over wǒ bàba 'mijn vader' zonder de kinderlijke bijklank die mijn pappa in het Nederlands wel heeft.

7.  In de uitdrukking external force is external 'extern' een bijvoeglijke bepaling bij force 'kracht'.

8.  Comrie (1983: 100) beschrijft de Engelse vorm know als "non-third person singular verb".

9.  Light (1977: 35) vergelijkt de betekenissen van de Mandarijnse potentialisvorm en van het hulpwerkwoord néng 'kunnen' als volgt: "in instances where external forces are at work or permission is required, néng is mandatory and the potential is excluded". Als iemand een gebroken enkel heeft, zou daarom tiào bu guò qù 'er niet overheen kunnen springen' niet kunnen worden gebruikt. Maar hoe weten we of een gebroken enkel een "external force" is?

10.  In de Nederlandse spelling <dag> geeft de <a> het foneem /ɑ/ weer, maar in <dagen> geeft dezelfde letter <a> het foneem /a/ weer.

4. Oefeningen

Pas de hierboven beschreven conventies toe op de volgende zinnen. Gebruik voor talige eenheden waar mogelijk de meest gebruikelijke, vrije transcriptie.

1.  Het Spaanse un millón een miljoen wordt met een erop volgend zelfstandig naamwoord verbonden door middel van de onderschikkende uitdrukking de van, zoals in un millón de personas een miljoen personen.

2.  In het Zweeds komen we naast kyrka kerk de genitiefvorm kyrko van de kerk nog tegen in de samenstelling kyrkogård kerkhof.

3.  Om historische redenen wordt het Spaanse foneem b in het schrift weergegeven als b en als v.

4.  De medeklinker in de plat Pekinese uitspraak van sā drie stuks heeft dezelfde articulatieplaats als de Engelse θ van think denken, maar de Pekinese klank heeft vaak minder wrijving en maakt akoestisch een meer ontspannen indruk.

5.  Volgens Van Dale: Groot woordenboek Frans-Nederlands betekent sentir in het Frans zowel voelen als ruiken.

6.  Charles Hocketts artikel Peiping phonology gaat over het Mandarijn van Peking.

7.  Nederlandse kinderen van twee jaar scheiden voor labiale continuanten zoals m en w soms de labialiteit van de continuïteit, wat leidt tot realisaties zoals pələˈzik ̚ voor muziek en puləˈsej voor w.c..

8.  In het Mandarijn drukt de spreker met het partikel a de verwachting uit dat de voorafgaande uitdrukking een vervolg krijgt. Volgens Chao 1968: 803 heeft dit partikel a a somewhat complicated phonemics and morphophonemics.

9.  Het teken wordt in het Japanse hiragana-schrift gelezen als ku en in Chinees fonetisch schrift als qi.

10.  For Frisian roppe call, cry the doetiid or past tense is formed with the vowel ô: ik rôp I called, do rôpst you called, etcetera.

5. Nog meer oefeningen

Pas de hierboven beschreven conventies toe op de volgende zinnen. Gebruik voor talige eenheden waar mogelijk de meest gebruikelijke, vrije transcriptie.

1.  De Nederlandse woorden boom en boon eindigen beide op een nasale medeklinker.

2.  Op het eerste gezicht lijkt Chat-en-Oeuf een vreemde naam voor een wijn, omdat het letterlijk kat in ei betekent, en katten noch eieren iets met wijn te maken hebben. Maar de klankovereenkomst met de naam Chateauneuf zal geen toeval zijn.

3.  Volgens deel 18 van de Engelse vertaling van Kim Il Sungs Works is het Koreaans a very good language ... so rich that it is capable of expressing any complex thought or delicate feeling.

4.  Yuen Ren Chao's artikel 回想我在語言上犯過的錯誤 Huíxiáng wǒ zài yǔyán shang fàn guo de cuòwu is door George Kao vertaald als Where I went wrong in matters of language.

5.  In haar lezing 要充分注意虚词使用的语义背景 Yào chōngfèn zhùyì xūcí shǐyòng de yǔyì bèijǐng Het belang van het semantische kader in het gebruik van functiewoorden legde 马真 Mǎ Zhēn heel precies het verschil uit tussen bìng helemaal, echt en què echt, werkelijk.

6.  De Mandarijnse hoge klinker i heeft ook een geronde tegenhanger y.

7.  In de Engelse spelling wordt een x soms als ks en soms als z uitgesproken.

8.  In de Pinyin-transcriptie geeft de letter r zowel de retroflexe medeklinker ʐ weer als de retroflexe halfklinker ɻ.

9.  Het karakter 兒 wordt niet alleen gebruikt om ér kind mee te schrijven, maar ook voor het suffix -r, zoals in jiēr vandaag.

10.  Veel moedertaalsprekers van het Mandarijn hebben moeite met het verschil in uitspraak tussen oester en woester in het Nederlands.

Verwijzing


Jerry Norman, Chinese. Cambridge: Cambridge University Press, 1988, p. 92.

Andere taalkundige vaardigheden

 

This guide in English: An introduction to linguistic transcription

 


 

Terminologie

Schrijfwijzer

COLOFON

Eerdere versies van deze Transcriptiewijzer werden gepubliceerd onder de naam "Taal en transcriptie".

 

© Jeroen Wiedenhof 2004, 2015, 2018

laatste wijziging: 8 maart 2018